De blik van een kind

 

Pas zag ik een foto op tv die veel betekenis had. Kun je dat zo zeggen? De achtergrond was de oorlog in Palestina en de discussies over schuld die daarbij gevoerd worden. De inhoud daarvan is aan verandering blootgesteld. ‘Logisch’ zal men zeggen. Dat is precies wat een oorlog is en doet. Wat we nu weten, wisten we kortgeleden nog helemaal niet. De oorlog als grote veranderaar. En of dat lukt hangt mede van ingenomen posities af. De oorlog als klassieke maatschappelijke en ook religieuze motor. En het kind in de oorlog drukt de posities uit die genomen worden. Met steevast het volk, de werkers in beeld. De betere klasse zie je minder. Op de vlucht misschien?

O ja, de foto, leg uit. Een kind dat uit de puinhoop een foto heeft meegenomen? Die bekijkt ze, lang, heel lang. Direct na het wegleggen pakt ze de foto weer op. En weer neerleggen. Oppakken, weer neerleggen, enzovoort. Een smartphone heeft ze niet, of geen bereik? Ik schrijf wel ‘ze’, maar weet helemaal niet of dit jonge een jongen of meisje is. Dat is niet goed te zien.

Is dit kind alleen? Of heeft ze zich alleen aan haar naaste familie onttrokken? Waar moet deze wereld naartoe? Waar samenhang meespeelt blijkt dat een valkuil te zijn van waaruit de oude tegenstellingen weer opgerakeld konden worden. Oude verbanden die meer aanwezig zijn dan men denkt. Oude instituties en bewegingen. Hoe vaak zijn oude patronen niet voor ‘dood’ verklaard?

            Wil de planeet doorleven en de volkeren accepteren, dan zullen de heersers der volkeren radicaal moeten leren accepteren. De middelen om wat resteert ook te vernietigen, mensen, dingen, het leven zijn legio. Bij grote destructie en wrok zullen de herstelmogelijkheden geringer blijken. Dat geldt bovendien ook voor de hele, schier oneindige natuur, hele ecosystemen. Laat de mens beseffen, dat zijn gedeelde macht maar een stukje van de werkelijkheid omvat. Daarnaar leven kan een bespeelbaar veld opleveren. Het leven bestaat uit verschillende niveaus van reacties, acties en solidariteit. Erken dat en betrek alle spelers daarbij. In feite is een revolutionaire ontwikkeling nodig die jarenlang tot herverdelingen leiden en tegelijk revolutionair democratisch is. Complex en efficiënt tegelijk. En juist dat blijkt zo moeilijk, de erkenning en van alles eromheen. Zelfs de meest machtige leiders voelen zich vaak onbegrepen en tekortgedaan. Kijk bv. naar China of Rusland, maar net zo goed naar Nederland, waar na de verkiezingen vooral grote verwarring en machtsspelen domineren. Zijn dit zo echte verkiezingen? Of slechts een farce? Of toch een stap die deel uitmaakt van verbetering op termijn?

De ansichtkaart of de foto, wat het ook is, het is vooral een kleine tik op de vingers van de realiteit op het verstand: ‘Wakker worden!’ Blik van het kind. Misschien kijkt hij/zij wel helemaal langs de afbeelding heen. De kaart ziet dat niet, alles komt in beeld. Alles in het verschiet, kan de mensheid dat wel aan? Zonder dat zomaar te kunnen bevestigen is wel zeker dat bij Karl Marx en Friedrich Engels aanzetten aan de orde zijn die de huidige crises zouden kunnen helpen oplossen. Niet in kant-en-klare brokken, maar in de brokstukken in hun werk die ook getuigen van crises en het denken over denken dáár weer over. Met onder andere de hele gelaagdheid en interacties van de hedendaags maatschappij meedenken. Zo schrijft Marx in Das Kapital over de kansen voor brede maatschappelijke hervormingen. Marx en Engels scheppen de kans zo’n grote revolutie te scheppen, als je uitwerkt wat Marx schreef in Het Kapitaal, hoofdstuk 23. Letterlijk stelt Marx hier: ‘Met het gestadig afnemend aantal kapitaalmagnaten, die zich alle voordelen van dit omwentelingsproces toeëigent en deze monopoliseert, neemt de omvang van de ellende, de druk, de knechting, de ontaarding, maar ook de woede van de steeds groeiende en door het mechanisme van het kapitalistisch proces zelf geschoolde, verenigde en georganiseerde arbeidersklasse toe.’

        De opgehoopte woede op aarde, dit sleutelcitaat van Marx schetst de mogelijkheid van het einde van het kapitalisme als stelsel. Maar het citaat toont ook positief aan hoe die kan ontstaan wanneer de mens tijdig de foute wissels op groen gaat zetten. Het is de kans van je leven, een kans aangeboden door hét leven zelf. Maar geïnspireerd door deze kans is de kant op fouten ritten en ingrepen levensgroot aanwezig. Een ‘wake-up call’, grijp de kansen. Marx laat zien dat de redding niet vanzelf komt. Grijp de kansen die er nog zijn en de nieuwe! En perspectief is er wanneer de arbeidersklasse zich daadwerkelijk schoolt en verenigt. Scholing, vereniging en kansen grijpen. Valt er meer te zeggen over hoe zulke structurele veranderingen er precies uit moeten zien? Niet zoveel, denk ik. De structuren mogen en moeten zelfs veel vrije openingen kennen. Zodat ieder, vooral ook de kinderen er echt bijhoren. Verschillen aanduiden. De nieuwe structuur moet radicaal non-corrupt zijn en de kinderen moeten op school al zien dat de wereld echt heel anders kan, veel socialer, gevoeliger én rationeler. Dat alles tegelijk, ook dat nog. Met behulp van de moderne mens, maar even sterk in de mens van voorheen, die de beschavingen mogelijk gemaakt heeft.

        Wat zijn de relevante verschillen met het heden? De nieuwe structuur moet radicaal non-corrupt zijn en de kinderen moeten op school al zien dat de wereld echt heel anders kan, veel socialer, gevoeliger én rationeler. Dat alles tegelijk, ook dat nog. Met behulp van de moderne mens, maar even sterk in de mens van voorheen, zoals misschien de Neanderthalers, die de beschavingen mede mogelijk gemaakt hebben.

Red alle kinderen, het is hun oorlog niet. Red hun begaafdheid, hun roep om hulp en actie.

 

Bron: Karl Marx, Het kapitaal, Nederlandse vertaling door I. Lipschits, 12^e druk, Uitgeverij De Haan, Haarlem 1981, pag. 595.

 

STOP DE OORLOGEN, Redt de vrije fantasie, Verhinder nieuwe bronnen van geweld

 

 

 

 

 

 

Is serieuze ethiek in onze tijd nog mogelijk?

 

Dat is een moeilijke vraag, omdat een goed antwoord een serie lagen van de werkelijkheid moet omvatten. Immers, het gaat om: ‘serieus zijn’, onze tijd, de tijd in het algemeen, mogelijkheden en onmogelijkheden, enzovoort. Of dat juist niet, gelijk zeggen welk aspect je als breekijzer voor de ethiek wilt gebruiken. Maar kan dat serieus wel? Laten we eerst eens globaal kijken en dan toespitsen, levert dat een stevige of ware ethiek op? En waar gaan we deze ethiek dan vervolgens gebruiken?

            Laten we eerst ook eens naar de term ‘onze tijd’ kijken, een begrip waar ook heel wat soorten kennis bij horen. Denk aan de wetenschap. Dat is een groot deel van ‘onze tijd’, ingepakt, maar dat dan heel tijdelijk en vervolgens steeds weer opnieuw. Daar moet een ethiek die ertoe doet toch een visie over hebben? Is dat een pessimistische, optimistische of moreel neutrale visie? Dat is al een moeilijke vraag alleen al. Moet die eerst of juist het laatste beantwoord worden? En waarom geen andere invalshoek gekozen?

            Voor we het weten zitten we aan alle kanten vast aan woorden, daden en gevolgen op tal van zijpaden van de werkelijkheid. En dan natuurlijk de mens nog, daar is deze moraal toch voor bedoeld? Pessimistisch versus optimistisch, ik durf te stellen dat ons tijdperk beide inhoudt. Pessimisme heeft sterke papieren: zie de oorlogen woeden op plaatsten waar kortgeleden nog vrede heerste. Worden die nog stopgezet? Door wie? Maar het optimisme stelt daar wel wat tegenover: tal van nieuwe apparatuur die paal en perk helpen stellen aan de strijd. Oja, dat is politiek naïef. En die naïviteit is ethisch mooi, maar toch niet erg realistisch? Maar dan, is serieuze ethiek, die leidt tot handelen, toch nergens meer aan de orde?

            Wat we ook zeggen, elke bewering over een denkbaar alternatief roept nieuwe mogelijkheden op, dan glibbert de ethiek tussen je vingers weg. Dat is realisme of realistisch. Maar dat was de vraag niet! Ethiek gaat over beoordelingen van mensen en dingen, en over toekomstperspectieven. Daar valt genoeg over te zeggen en te beoordelen, maar geeft nog geen ‘objectieve’ maatstaf voor recent actuele en toekomstige stellingnames. Maar een toekomst zonder morele principes en ideeën over leven, vrijheid, digitalisering enzovoorts is ook onvoorstelbaar. Toch? De oplossing van de gestelde vraag lijkt zich te verstoppen en te presenteren tegelijk. Terwijl we over de inhoud eigenlijk nog niets gezegd hebben.

             Hier grijp ik in, kortheidshalve, als soort doorzichtige discussietruc. We slaan de werkelijkheid zoals die zich aandient in deze tekst bijna helemaal over. Geen beschouwingen over wapensystemen of over onze zorg voor de zorg, maar eerst proberen een werkende oplossing op tafel te leggen, en dan de verificaties. Werkend, niet per se alles omvattend.

In mijn – achterhaalde? – boek ‘Godsdienstkritiek, respect en actieve tolerantie, Feuerbach herlezen’ noem ik een oplossing van vrijheidsvraagstukken aan de hand van het werk van Rosa Luxemburg (1871-1919). Het gaat in dat werk onder meer om het vrijheidsvraagstuk op te lossen. Heeft een vrijgevochten geest geen zekere inperking nodig om werke1ijk als vrijheid ervaren te kunnen worden, objectief en subjectief tegelijk? Daarin speelt dus de ethiek van de ander of het andere. De stem van de ander, de medemens. Daarnaar luisteren. Luisteren naar de medemens als openbaring van de (totale) werkelijkheid.

            Door hier ‘het andere’ te benoemen sla ik in een klap, heel oneerbiedig dus, een hele reeks relevante historische filosofen over, ik weet het, maar wil nog vooral de waarden van de ethiek van de ander en het andere naar voren brengen.

            Luxemburg – kort gezegd – stelt dat vrijheid die ertoe doet de vrijheid van de andersdenkenden is. Zij stelt dit in een tijd waar de belangrijkste burgerlijke vrijheden voor het volk nog niet door strijd verworden was. En ook kunnen we zeggen dat Luxemburg de waarden van de vrijheid als strijd verworvenheid oprekt. Daarmee houdt zijn een belangrijk principe recht overeind.

            In een discussie moet je dat eens proberen, luisteren naar de andersdenkenden. Het is moeilijker dan je denkt, zeker als je dat radicaal doet. Vrijheid en het gebruiken van nieuwe mogelijkheden en toepassingen groeien in kracht wanneer ze benoemd en erkend als waardevol worden.

            Denken vanuit jezelf ‘inleveren’, denken en handelen vanuit personen en sociale initiatieven en handelen op grond van dergelijke principes. Destructie en wapenwedloop passen dan slechts in en vanuit verouderde principes. Een ethisch kader dat vrijblijvendheid passeert, opheft, hoe je het ook wilt noemen, zij kunnen een verrijking zijn en het egocentrisch principe overtreffen. De verschillende bestaansvoorwaarden van mens en dier in hun waarde laten, sociaal collectief handelen en denken, daarin mensen scholen en opvoeden.

             Is serieuze ethiek in onze tijd mogelijk?

 Verrassenderwijs wordt de gestelde lastige vraag tot op zekere hoogte wél opgelost. Inderdaad dan slechts tot ‘tot op zekere hoogte’, maar dat is al meer dan meestal kan. Rekening houdend met het maatschappelijke niveau waarop een vraagstuk zich presenteert.

            Uitgaan van algemene belangen en antwoorden uit de massa, als dat werkelijk voorop stond zouden van de oorlogen die nu plaatsvinden heel andere gezichtspunten naar voren komen dan nu het geval is. Waarop dus ook ‘geacteerd’ kan worden. Kijk bijvoorbeeld naar Oekraïne of naar de feitelijk irrationele, sterk overdreven begerige blik van China op zijn omgeving. Concretiseer het uitgangspunt van ‘de ander’ op de natuur. Die zegt zoveel! En dat geldt ook voor in de materie opgeslagen waarden en alle ecologie.

            Zie echter daar tegenover het drastische maar overheersende principe dat van alle rijkdommen die op de wereld ontdekt worden onmiddellijk ook de exploitatie, de roof ervan vastgesteld moet worden. Zo bestaan in de natuur de slachtoffers van fout denken en handelen. Over de ethiek valt hier helaas heel wat meer serieus te zeggen dan dat zij mogelijk is en hard nodig blijft.

De wereld vraagt om veel meer rationaliteit en ethiek dan de ethiek momenteel biedt. Want de nieuwe opgave die bij onze gestelde vraag aansluit luidt: wat is een ethiek in oorlogstijd? Vragen we daarmee eigenlijk niet liever om opheffing in plaats van om een mooie formulering? Wat vraagt onze tijd echt? Op zoek naar een antwoord blijkt die verstopt achter een grote (dialectische) knoop van vragen en antwoorden. Dit artikel is dus niet af.

 

STOP DE OORLOGEN!!

 Genoemde bron: Jasper Schaaf, Godsdienstkritiek, respect en actieve tolerantie, Feuerbach herlezen, Uitgeverij Damon, Budel, 2010. Zie de verwijzing naar Rosa Luxemburg (1871-1919), op pag. 59-60. Het gaat in dat boek onder meer om ‘het vrijheidsvraagstuk’ op te lossen. Heeft een vrijgevochten geest geen zekere inperking nodig om daadwerkelijk de vermeende of juist ontbrekende vrijheid (vrijheden) te kunnen ervaren?

 

 

 

 

 

 

 

 

Pacifisme is noodzaak!

Verkeerde conclusies. Ze beheersen soms het leven. Terwijl ik denk dat wapenbeheersing in de huidige gewelddadige tijd noodzakelijk is, kom ik mensen tegen die zich beroepen op die gewelddadigheid en me toeroepen ‘ziejewel’ het pacifisme heeft gefaald en komt nooit weer terug.’ Zij denken bijvoorbeeld: ‘De naïviteit voorbij, zie het geweld, begin niet weer naïeve opvattingen te verspreiden.’ Zulk denken en praten zet de linkse activist op achterstand. Althans dat denken velen. Hebben deze politieke duiders in de nieuwsberichten geen ijzersterk punt? Soms wordt met wel twee generaals tegelijk op tv de situatie in Oekraïne en daarna die van Israël met relevante feiten onderbouwd uitgelegd. De feiten zijn onweerlegbaar, duiden is nauwelijks nodig. Ga maar lekker een boek lezen, het pacifisme is alleen maar ouwe geschiedenis. Het nieuws oprakelen is nauwelijks nog nodig. Een wereldbeweging voor kinderen, dag pacifisme, mooie droom van de rationaliteit.

Maar wat zei en beoogde het pacifisme nog maar weer? Als we hier nader naar kijken blijkt dé pacifist eigenlijk niet te bestaan. Eerder bestaan er gradaties van groepen die een bepaald vrijheidsniveau nastreven, sommigen vanuit hun studie van de wapenwedloop, anderen weer meer ‘naïef’, hun intuïtie volgend. En dan blijkt dat hoe dan ook voor elke pacifist én elke strijder voor veiligheid, vrijheid en recht de wereld schokkend in beweging is. Al betekent dit niet dat ieder dat zelf ook ziet. Voor vrijheid strijden vraagt om een bundeling van organisatie waar steeds weer om gewerkt moet worden. Het vraagt inzet, werken, organisatie. Dat is zo en – helaas? – dat blijft zo. Helaas ja, want werkelijk voor de vrijheid (…) vechten laat de waarde ervan zien. Vrijheid, recht en welvaart ontstaan allemaal niet uit zichzelf.

De pacifisten hebben de oorlog in Oekraïne 'niet adequaat' zien aankomen, het schokeffect was groot, overal in de wereld. En dat er zoveel nieuwe, digitaal bestuurde wapens een hoofdrol zouden spelen en dat dan zelfs Noord-Korea een rol van betekenis meespeelt, wie voorzag dat? Je kunt er lang of kort naar kijken, de veranderingen zijn reëel, en in de coulissen kijkt het groot en – wapenkapitaal toe. De meest bloedige oorlogen blijken nog altijd in de media en op tv beschaafd gepresenteerd te kunnen worden. Alsof doorvechten normaal is.
    Wat veel normaler is of moet zijn: de oorlog stoppen. Als dat gebeurt is de oorlog nog niet weg, nog lang niet wég. Het zal blijken dat hoe afloop ook is, nog pacifisten en verstandig denkende mensen nodig zullen zijn. Vooral de enorme technologische ontwikkeling zal nog veel vredelievende acties nodig maken. De mensheid bevindt zich immers in een grote fase van vele, snelle, samenvallende veranderingen. Veel groter dan goed voorspelbaar is. En dan mag je hopen dat op deze planeet, gewoon op leuke en interessante plekken veel mensen kunnen leven en elkaar als mens, met een menselijke existentie – dus niet als robot – kunnen ontmoeten.
    Dat kon nog wel eens moeilijk worden en dit is natuurlijk maar kort aangeduid. Maar we moeten maar voorspellen dat als de aarde het redt en groepen burgers er vrij kunnen rondhuppelen, we nog veel pacifistisch ‘angehauchte’ mensen, van alle leeftijden zullen ontmoeten. Mensen met gevoel, verstand, én technisch en biologisch inzicht, in een vrije wereld. Of dit zal gebeuren is afwachten. Of liever, daarvoor moet actief worden opgetreden, zoals door de ‘vroegere’ activisten. Maar het zal niet precies worden zoals we het nu voorstellen. Ontmoet de hedendaagse pacifist en discussieer met haar en hem over de vraag hoe deze functie in de toekomst vervuld kan worden. De pacifist als opbouwwerker, zullen we maar zeggen.
 

Stop de oorlogen, steun de vredesacties!
Voer de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof uit, naar letter en geest!

Toch maar weer een blog vandaag?

De vorige blog was onaf, rommelig, een puinhoop over het idee een keurige beschouwing over Joseph Dietzgen en Henry George te geven. Over een ruïne in de geest, zoals die rotoorlog die nalaat in de geesten van wie nog na wil denken. Opgelapte ruïnes. Netanyahu heeft nog steun van 15% van zijn volk, meneer Rutte bouwt in Nederland en Europa zijn valse argumenten op, refererend aan Nederland als handelsnatie, kortom dat is de meest minuscule beschouwing, de valsheid druipt ervan af, uitgedrukt in twee legers die elkaar bevechten, maar in feite zijn het vele meer.

            Dus moeten we de valsheid maar bevechten waar je bent, waar je gaat en waar je nog kunt zijn. We houden onze mond niet, dat vraagt ook niemand, we moeten misschien kort spreken, maar het denken niet afsluiten. Oorlogsmisdaden van alle kanten, dat is geen vaagheid, ik zal blijven demonstreren voor de trotse strijders die voor hun kinderen opkomen, maar je hoort mij de Israëliërs niet alleen maar negatief benoemen, onder hen degenen die niet om deze waanzin gevraagd hebben. Naoorlogse kinderen, enzovoort. Hongerwinter en dan nu schieten op mensen die op hun eten wachten? Waar heb je dat geleerd? Kortom, we moeten praten, vooral met elkaar praten en strijden voor het eind van de strijd, goedkopere woorden zijn voorhanden, maar de geest moet het doen, de mensen, de mensen die zich hebben laten opsplitsen in goed en kwaad, in aparte religies, terwijl die juist met elkaar moeten spreken. Ontmoeten moskee en kerk elkaar dan niet? Bij dit alles hebben we het nog niet eens over de waanzinnige Wladimir Poetin gehad. Quasi reli, nog zo eentje die zijn volk wel laat lijden. Welkom dus bij de voortgezette discussie, het gesprek dat er moet zijn en niet ophoudt. Mocht iemand een boze ondertoon horen in dit korte stukje. Ja, dat klopt, waar zijn de mensen mee bezig?

We moeten doorgaan. Om allen, om de kinderen, om de wereld, het leven, de liefde zelfs.

  Stop de oorlogen, bouw woningen, geen wapenfabrieken